Trong lịch sử phát triển của kinh tế học, hiếm có cuốn sách nào vừa khái quát sâu sắc, vừa truyền cảm hứng mạnh mẽ như cuốn sách "Ba người khổng lồ trong kinh tế học" của Mark Skousen.
Tác phẩm không chỉ phác họa chân dung ba nhà tư tưởng vĩ đại: Adam Smith, Karl Marx và John Maynard Keynes, mà còn tái hiện một cách sinh động tiến trình hình thành và phát triển của khoa học kinh tế từ thế kỷ XVIII đến thế kỷ XX.
Ngay từ những trang đầu, Mark Skousen đã dẫn dắt người đọc bước vào bối cảnh rộng lớn của các cuộc cách mạng kinh tế năm 1776, những biến chuyển xã hội sâu sắc, những bất ổn kinh tế và sự ra đời của các hệ tư tưởng đối nghịch. Ba nhân vật trung tâm của cuốn sách xuất hiện như ba lăng kính giúp người đọc hiểu được các phần khác nhau của nền kinh tế thị trường hiện đại: từ tự do cạnh tranh, đấu tranh giai cấp đến vai trò điều tiết của nhà nước.
Adam Smith được giới thiệu là một nhà cách mạng và cấp tiến trong thời đại của ông, là cha đẻ của một môn khoa học mới - khoa học về của cải. Là người đặt viên gạch đầu tiên cho kinh tế học hiện đại với tư tưởng kinh điển về “bàn tay vô hình”, nhấn mạnh vai trò của tự do thương mại, động cơ cá nhân và cơ chế thị trường. Ông nói: “của cải của một quốc gia không chỉ là vàng và bạc, mà còn bao gồm đất đai, nhà cửa và những hàng hóa ở nhiều dạng khác nhau có thể tiêu thụ được”. Đối với Smith, chìa khóa đem lại “giàu có cho quốc gia” là sản xuất và thương mại, và sự tự do về kinh tế sẽ giúp tối đa hóa sản xuất và thương mại, từ đó khuyến khích vạn vật giàu có và tạo nên sự thịnh vượng. Những luận điểm này đã tạo nên cuộc cách mạng tư duy, mở ra nền tảng của chủ nghĩa tư bản và nền kinh tế thị trường sau này.
Trái ngược với Smith, Karl Marx xuất hiện ở thế kỷ XIX như người phê phán sâu sắc nhất hệ thống tư bản chủ nghĩa. Nếu coi kinh tế học hiện đại được khởi đầu bởi Smith với tư tưởng tự do kinh tế thì K. Marx là người đánh dấu điểm kết thúc của nó. Marx không chỉ phân tích những thể chế kinh tế mà còn soi chiếu vào bản chất bóc lột của quan hệ sản xuất, khẳng định xung đột giai cấp là động lực của lịch sử. Dù nhiều dự báo của Marx gây tranh luận, ảnh hưởng của tư tưởng mácxít vẫn rất lớn và có sức sống lâu dài, nhất là trong các vấn đề về bất bình đẳng, lao động và quyền lợi của người yếu thế.
Bước sang thế kỷ XX, John Maynard Keynes, người khổng lồ kinh tế học tiếp theo đã đưa ra quan điểm trung lập trước những mối đe dọa mà chủ nghĩa tư bản đang phải đối mặt để có thể duy trì tự do kinh tế mà chính phủ không cần nắm toàn bộ nền kinh tế và phá bỏ các nền tảng của văn minh phương Tây. Keynes đã tìm kiếm những giải pháp giảm nhẹ tác động của các cuộc khủng hoảng do cơ chế thị trường tạo nên bằng việc sử dụng các chính sách tài khóa và tiền tệ của chính phủ. Ông đề xuất cách tiếp cận hoàn toàn mới: Thị trường không phải lúc nào cũng tự điều chỉnh, và đôi khi nhà nước phải can thiệp bằng các chính sách tài khóa, tiền tệ để ổn định nền kinh tế. Ông cho rằng chính phủ có thể mở rộng hoặc giảm tổng cầu khi các điều kiện dường như xóa bỏ chu kỳ vốn của chủ nghĩa tư bản mà không cần phải xóa bỏ bản thân của chủ nghĩa tư bản. Cuộc cách mạng học thuyết kinh tế của Keynes được xem “giống như một tia sáng trong đêm tối”, tầm ảnh hưởng nhanh chóng vượt ra khỏi lĩnh vực học thuật, tác động mạnh mẽ đến chính sách kinh tế toàn cầu và vẫn còn giá trị cho đến ngày nay.
Từ ba người khổng lồ của kinh tế học, cuốn sách cho chúng ta thấy rằng học thuyết của mỗi người khổng lồ là những “liều thuốc” hữu hiệu tại những thời điểm nhất định. Trong thời kỳ kinh tế phát triển mạnh mẽ, A. Smith có vị trí hàng đầu, còn trong thời kỳ khủng hoảng và suy thoái, J.M. Keynes và K. Marx lại giành vị trí nổi bật.
Điểm đặc sắc của cuốn sách "Ba người khổng lồ trong kinh tế học" không chỉ ở việc giới thiệu ba học thuyết lớn mà còn ở khả năng đặt chúng trong mối quan hệ đối thoại xuyên thời gian trong 7 chương của tác phẩm. Skousen nêu ra những câu hỏi quan trọng: Vì sao phát hiện của Adam Smith lại được coi là bước ngoặt của tư duy kinh tế? Tại sao, dù bị nghi ngờ, học thuyết của Marx vẫn có sức ảnh hưởng lâu dài? Vì sao kinh tế học ngày nay không còn là “một ngành khoa học ảm đạm”? Và liệu Smith có đang “chiến thắng” Marx và Keynes trong thế kỷ XXI?
Với lần tái bản này, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật và Mega Books đã góp phần đưa đến bạn đọc Việt Nam một tác phẩm kinh điển có giá trị bền vững, giúp khơi gợi tinh thần học thuật, mở rộng tri thức và tạo nền tảng để hiểu sâu hơn về ba trụ cột của tư tưởng kinh tế nhân loại.
Trang Quyên
